Апат айтып келмейді. Расында да ешбір табиғаттан болатын тілсіз апаттары ескертусіз-ақ орын алары хақ. Табиғат қаһарына мініп, қылышын қолына алғанда қозғалмайтын дүние қозғалары анық. Адамның табиғатсыз күні жоқ, оны айтар табиғаттың тілі жоқ. Шынында да табиғатсыз адам баласының тыныс-тіршілігі болмасы анық. Табиғат пен адам егіз. Ауасы мен суы, орманы мен тұмасы және барлық табиғатта тіршілік ететін тіршілік иелері бір –бірімен тығыз байланысты. Бір-бірінсіз қоректене алмайды. Табиғат адамнан күш алса, адам табиғаттан жігер алады. Міне, осындай таусылмас күштің иесіне қарау күллі адамзаттың басты парызы, міндеті. Табиғат — тіршілік көзі. Оның әрбір әсері адам өмірінде үлкен роль атқарады. Аяулы табиғатсыз осы ғаламда өмір сүру, тіршілік ету мүмкін емес. Жыл мезгілдерінің өзгеруі де, табиғатты одан әрі әсерлейді.
Әр жыл мезгілі әр қилы. Төрт жыл мезгілі бізге төрт түрлі ғажайып күйін сыйлайды. Таудан сарқырап аққан өзеннің айналасында өксіген оттай жанған жануарларды көрудің өзі керемет көрініс емес пе?! Бау-бақшада өскен жеміс-жидектердің иісі мұрын жарады. Жайқалып өскен түрлі гүлдер көзге өз кереметтігін сыйға тартады. Аспаннан күннің көзі түскенде, жердің жүзі қуана қыбырлайды. Көлдер қойнын ашса, қаңқылдап оған құстар қонар. Біздің әрбір басқан қадамымыз, әрбір істеген ісіміз табиғатқа байланыты болғандықтан, оның біздің өмірімізде ерекше орын алуы сөзсіз. Бірақ, адамзаттың кейбір істері табиғатқа кері әсер етуде. Оның кері әсері біздің денсаулығымызға да зиян келтіреді. Табиғатты қорғау- табиғатты аялау әр адамның міндеті. Үлкен- кіші әрдайым оны таза ұстап, құрмет тұту қажет. Оның бізге қаншалықты қажет екені баршамызға мәлім. Күні кеше ғана Абай, Ешкіөлмес, Кирзавод ауылдарына су басуы елді есеңгіретті. Халықтың жанына қаяу түсті. Ауыл-аймақты, үйді, мал жайды су басты. Қаһарына мінген су апаты жанды ауыртты. Елді тағы бір сынағына алды. Бұл сынаққа Ескелді ауданының Мемлекеттік қызметкерлері мен аудан, ауыл тұрғындары, ауыл белсенділері және еріктілер қоғамы бейжай қарамады. Халқын қиын-қыстауға қалдырмай бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығарып көтеріп алды. Басқа түскен сынақ, көрген түс секілді болып қалды. Аудан, ауыл әкімдері жедел қалпына келтіру жұмыстарына штаб құрып, нөсер жауыннан болған төтенше жағдайдың салдарын жоюға бар күш пен техниканы жұмылдырды. Сонымен қатар ауылдардың арық жүйелерін тазарту мен аулаларды батпақтан тазарту жұмыстарына ҚР Ұлттық гвардияның 5514 әскери бөлімі, ҚР ҚМ 18386 әскери бөлімі де көмектерінде аянып қалмады.
«Адал» еріктілер қоғамы, ЖК «Әуелбекова», «Lider.kz», «Жетісу жастары», «Ескелді жастары», «Имам Ағзам» мешіті, төтенше жағдайдың салдарын жою шараларына қолғабыс етті. Еріктілер ұйымдары алғашқы күннен-ақ көмек қорын ашып, ыстық тамақ пен жылы киім-кешектер мен қамтамасыз етті. Сол сияқты аулалардан су мен батпақ шығару, көше тазарту, қоқыс шығару жұмыстарын атқарған жеке құрам мен еңбек ұжымдарына ас әзірлеу істеріне де ат салысты. Көп түкірсе көл деген, көптің көмегімен біртіндеп су басқан жерлер өз қалпына келтірілуде.
Айкерім Есіркепқызы, ауыл тұрғыны- апат айтпы келмейді. Рас, шошып қалдық. Өзіміз үшін емес, кішкене балаларымыз үшін. Бала бауыр етің. Бұл жағдай қолдан жасалған, жоспарланған сынақ емес. Тілсіз жау. Нөсердің көп болуынан. Қайта Құдайға мың да бір шүкір адам қайтыс болып, қиралып қалған жеріміз жоқ ең бастысы. Халқым бізді жалғыздыққа тастап кеткен жоқ. Елім мен халқым көмектесуде.
Мақсат- жаз бойы Құдайдан жауын сұрап едік, бірдем де үйіп төкті. Арты сел болды. Жақсы жағынан сұраған сияқты едік, сынаққып көрсетті. Қайта аудан әкімі Елдос Тұрсынбайұлы бастаған топ дер кезінде көмек қолын созды. Жан-жақтан қолғабыс көрсетушілер жұмыла кетті. Алғысым шексіз. Бізге жасаған жақсылықтары мың еселеніп өздеріне қайтсін. Мұндай жағдайды дұшпанға да тілемейсіңғой, ешкімнің басына бермесін. Қаншама аудан тұрғындары, ауыл азаматтары, мектеп басшылары да жығылғанға демеу болып, көтерді.
Жайна Күнайқызы- біз осы су тасқынына ерте көктемде дайындалып, тақымымызды қысып отырушы едік, биыл ыстық мезгіл жазда келді бұл сынақ. Жауын жауудың көп болуынан ғой. Басқа салғанға көнесің, ешқайда қашып құтыла алмайсың. Қайта Ауданымыздың басшысына, ауыл әкімдеріне, волонтер Дарина қызымызға шексіз алғыс. Ыстық тамақ пен жылы киімдермен бізді қамтамасыз етіп отырды. Жататын жеріміз бен үш-төрт уақыт тамақтандырып, әрбірімізге жылы қабақтарын танытып, күн түн демей қол ұштарын созды. Жылағанымыздың көз жасымызды сүртіп, бізге демеу болды. Халқымның ұйымшылдығы мен береке бірлігі мықты екен. Жан –жақтан шамалары келгенше ақшалары мен басқа да қажетті заттарымен келе қалды. Міне, елімнің бірлігін көріп, тілеуін тілеп отырған жайым бар. Ауданымыздың жеке кәсіпкерлері де құр қалып қалған жоқ. Әркімнің шама шарқына қарай, міндеттері болмсаса да ұйымшыл халқының бар екенін көрсете білді. Аллаға шүкір деймін. Елім болып біріккен халқыма зор денсаулық тілеймін. Сынақ ешқашан айтып келмейді. Осындай сынаққа, күннің салқындығына қарамай күні — түні біздің жанымыздан табыла білді халқым. Адам, мал шығыны болған жоқ. Бұған да тәуба. Облыс әкімі Бейбіт Өксікбайұлы да келіп кетті. Өзі жеке аралап көрді. Халқының қамын ойлап, қолдан келген көмегін аямайтынында жеткізді. Бізге бұдан әрі не керек. Лайланып кеткен ауламызды барлық қызметкерлер, ауыл тұрғындары жан-жақтан келіп көмектесуде. Рақметімді айтамын. Бірлігіміздің мықты екенін көрдім. Арта берсін.
Бағжан Ермеков -Балшыққа былғанған баспанама қараған сайын жүрегім ауырады. Талай жыл еңбектеніп салған үйім қызыл су лап беріп, дүние-мүліктің бәрін бүлдірген. Апат айтып келемейді. Ешкімге кінә артпаймын. Басқа салған сынақты көтере білу керек. Алла Тағала сүйген құлдарына сынақ беремін деген. Басқа салды көнеміз. Тәуба, ең бастысы басымыз аман, бауырымыз бүтін. Халқыма мың алғыс. Халқым бізді қалт қалдырмады. Жағдайымызды жасап, тамағымызды берді. Аудан басшылықтары мен еріктілер тобы Шестаков мектебіне, ауылымызға тамақ пен аяқ киім, үстімізге киім, жылы көрпелерге дейін тасып берді. Көмек қолдарын созған барша халқыма шексіз алғысымды айтамын.
Апат айтып келмейді. Халықтың мұңы ішінде. Сыртқа білдірткісі келмейді. Халқының қолдауларының арқасында тік тұр. Бұған да шүкір. Бәрінің айтары басымыз аман, деніміз сау. Расында да, бас амандығы мен денсаулықтың мықтылығына не жетсін. Бұдан да қиын-қыстау заманнан да өткен ел, мұны да көтереді. Бастысы бірлігіміз мықты екенін тағы көрсеттік. Қазақ елі қонағын төріне шығарған мен ешқашан басына шығармаған. Бірін-бірі қиындыққа тастамаған. Жан-жағына дұрыс көзбен қарап, оң шешімін қабылдаған. Бірлігі жарасқан елімнің ертеңі жақсы.
Шалғайын шалқар маушыған
Бұлт келді, көктем кір кетті.
Топырлап ұрған тамшыдан,
Топырақ иісі бұрқ етті.
Шілде мен тамыз пышаны
Шаң ғана болса,
Қалдырма
Терезелер құшағын
Түгелдей ашшы жаңбырға-ендігі жауған нөсер тек жақсылыққа жаусын. Алланың нұрымен нұрланып, өсіп-өнейік. Халқыма ендігі сынақ болып тимесін. Адам баласы қашанда дайын болуымыз керек. Тілсіз апат ешқашан айтып келмейді. Ескертпейді…
Арай Әділ
Су тасқыны — бұл құрғақ беткейде пайда болатын және материалдық және / немесе адамға зиян келтіруі мүмкін судың ішінара немесе толық кәсіптері.
Су тасқыны — бұл жаңбыр, дауыл немесе еріген қар сияқты табиғи құбылыстар тудыратын оқиғалар; немесе адамның іс-әрекетімен өндірілген.
Су тасқыны түрлері
Әр түрлі ресми апаттардың алдын алу агенттіктерінің мәліметтері бойынша тасқын судың әртүрлі жіктелімдері бар. Бұл барлық санаттардың жиынтығы:
Тасқын су тасқыны (су тасқыны)
Бұл өте қысқа мерзімде су жиналып, жерді қанықтыратын оқиғалар. Әдетте, бұл кенеттен пайда болған, бірақ қатты әсер ететін жауын-шашыннан туындаған су тасқыны. Яғни кенеттен пайда болатын және ұзақ уақытқа созылатын жаңбырлар.
Тасқын су тасқыны ең қауіпті санаттардың бірі болып саналады, өйткені табиғаты бойынша олар зардап шеккен тұрғындар үшін алдын алу және көшіру міндеттерін қиындатады.
Сипаттамаларының бірі су тасқыны олар әдетте тік беткейлері бар құрлықта жасалады. Бұл судың тез түсуін және жердің су басуын жеңілдетеді, мұның өзі құрылымдық және адамның зақымдануын білдіреді.
Баяу су тасқыны
Олар қарқынды немесе қалыпты болуы мүмкін тұрақты жаңбырлардан пайда болады, бұл жердің прогрессивті қанықтылығын тудырады. Мұндай жағдайларда жауын-шашын кем дегенде екі-төрт күнге созылуы мүмкін.
Жауын-шашынның тұрақты сипаты нашар құрылымдарға материалдық зиян келтіруі, сондай-ақ дақылдар мен дақылдарға зиян тигізуі мүмкін. Алайда, бұл жағдайда зиянды болдырмау және оқшаулау хаттамаларын белсендіруге болады, өйткені уақыт шеңбері ұзағырақ.
Өзен тасқын
Өзендердің тасуы үшінші дүниежүзілік аймақтардағы су тасқынының жиі кездесетін себептерінің бірі болып табылады.
Олар өзендердің тасуынан, немесе олардың жағалауындағы жердің сапасына байланысты проблемалардан немесе ағынның едәуір ұлғаюынан туындаған су тасқыны.
Су деңгейінің бұл жоғарылауы қатты немесе ұзаққа созылған жаңбырдың салдарынан немесе өзенге жақын жерлерде қардың еруі салдарынан болуы мүмкін.
Дауылды су басу
2001 жылы Таиландтағы муссон тасқынына дейін және кейінгі Аяттая аймағының спутниктік көрінісі.
Бұл жаңбырдың әсерінен жердің кез-келген қанықтылығы. Кейбір елдерде плювиальды шығу тасқындары Үндістандағы сияқты жылдың белгілі бір кезеңдерінде тұрақты болып табылады, олардың муссонды желдерінен болатын жаңбырлары жаз кезінде үлкен тасқындарды тудырады.
Жағалаудағы су тасқыны
Егер тосқауыл тасқын су көлбеу жерлерден өтіп кетсе, су тасқыны болуы мүмкін. тасқын су немесе су тасқыны.
Бұл қатты жаңбырдың, толқынның, цунамидің, дауылдың немесе тайфунның әсерінен немесе теңізге көтеріліп, материкке енетін оқиғалар. Бұл тұрғыда жағалаудағы су тасқыны үш жолдың бірінде болуы мүмкін:
• Тікелей: табиғи немесе жасанды кедергілер болмаған кезде су жерді тікелей бұзады.
• Шлагбаум үзілісі: қатты толқындардың нәтижесінде су табиғи немесе жасанды тосқауылды бұзады.
• Кедергі артық: ісінудің немесе толқынның мөлшері табиғи немесе жасанды бөгеттен асып, жерді су басады.
Қалалық су тасқыны
Қалдықтардың жиналуы қалалық жерлерде су тасқынының себептерінің бірі болып табылады.
Олар урбанизацияланған қалалар мен қауымдастықтарға әсер ететін су тасқынының түрі. Олар табиғи шығу тегі (жауын-шашын немесе өзендердің тасуы) немесе жасанды (гидротехникалық жұмыстардағы ақаулар, бөгеттердің бұзылуы және т.б.) болуы мүмкін.
Популяция тығыздығы, топырақ эрозиясы және қоқыстың көбеюі — қалалық су басуды тудыратын факторлардың бірі.
Сізді қызықтыруы мүмкін: Табиғи апаттар.
Су тасқынының себептері
Су тасқынының бірнеше себебі болуы мүмкін. Бұл су тасқыны болуы мүмкін оқиғалар немесе әрекеттер:
Табиғи себептер
Олар адамның араласуынсыз болатын табиғи оқиғаларға байланысты, мысалы:
• Жаңбыр: олар жердегі судың қанықтылығын тудырады, олар тез ағып кетпейтіндіктен, су тасқынын тудырады.
• Еріту: мұздың конденсациясы судың өзендерге жетуіне және арнасының ұлғаюына әкеліп соқтырады.
• Дауыл, дауыл, тайфун немесе цунами: олар табиғи немесе жасанды кедергілерді құлата алатын, үлкен жылдамдықпен судың құрлыққа түсуін жеңілдететін және оның жолындағының бәрін басып қалатын үлкен көлемдегі толқындарды тудырады.
Табиғи емес себептер
Олар су айдындарына немесе жер сапасының төмендеуіне тікелей әсер ететін адамның іс-әрекетіне байланысты факторлар. Осы жұмыстардың кейбіреулері:
• Гидравликалық ақаулар: өте қысқа мерзімде судың көп мөлшерін босататын, жерді немесе жақын маңдағы су айдындарын қанықтырып, су басуды тудыратын бөгеттердің немесе бөгеттердің жарылуы.
• Судың ластануы: Қатты қалдықтар мен сарқынды сулар су қоймаларының арналарына кедергі келтіруі мүмкін, бұл олардың биіктігін және одан әрі асып кетуін тудырады.
• Топырақ эрозиясы: қалалық жұмыстар, артық өңдеу немесе ластану жердің сапасын төмендетеді, оның өткізгіштігін жоғарылатады, бұл оны тез қанықтыруға бейім етеді.
Су тасқынының салдары
Су тасқыны көптеген деңгейлерге әсер етеді және ақыр соңында қоршаған ортаға ғана емес, сонымен қатар жергілікті және ұлттық экономикаға әсер етеді.
Экологиялық зардаптар
Су тасқыны зардап шеккен топографияда шамалы, орташа немесе ауыр түрлендірулер тудыруы мүмкін. Жер бедерінің бұл өзгерістері табиғи динамиканың бөлігі болуы мүмкін (мысалы, муссон жаңбырлары) немесе адам әрекеті және жергілікті экожүйелерге әсер етуі мүмкін.
Егер егінді су тасқыны шайып кетсе, оның экожүйесі де өзгереді. Тозаңдандырғыштар (мысалы, аралар) және өздерін тамақтандыру үшін дақылдардан пайда көрген жануарлар басқа аймақтарға ауысып, сол жаңа жерді теріс өзгерте алады.
Экономикалық зардаптар
Су тасқыны үйлерге, коммерциялық үй-жайларға және дақылдарға әсер етіп, құрылымдық тұрғыдан айтарлықтай зақым келтіруі мүмкін. Мұның бәрі жергілікті экономикаға кері әсерін тигізеді, бұл өз кезегінде зардап шеккен адамдардың тұрмыстық жағдайларын нашарлатады.
2017 жылы муссон жаңбырлары Үндістанның Дарджилинг қаласындағы шай дақылдарын су астында қалдырды. Егіннің жоғалуы Үндістан экономикасына әсер етіп, бүкіл әлемдегі үнді шайының құнын жоғарылатып, соңғы тұтынушыларға зиян тигізді.
Әлеуметтік салдары
Ең ауыр жағдайларда су тасқыны адам шығынына немесе ауыр жарақатқа әкелуі мүмкін. Сонымен қатар, іс-шараның бұл түрі тұрғын үйді жоғалту немесе жұмыс көзі ретінде шешудің тәсілі ретінде халықтың мәжбүрлі қоныс аударуын тудыруы мүмкін.
Сондай-ақ, билік адамдардың өмір сүру сапасына тікелей әсер ететін оқу, жұмыс немесе сауықтыру шараларын тоқтата тұруға бұйрық беруі мүмкін.
Денсаулықтың салдары
Су тасқыны денге, инфекциялық, дерматологиялық аурулар, ас қорыту жүйесінің бұзылуы және т.б. сияқты аурулар ошақтарын тудыруы мүмкін.
Ең қолайсыз аудандарда мұндай жағдайлар жергілікті медициналық жүйелердің күтім қабілетін жоғалту арқылы онсыз да қауіпті жағдайларды нашарлатады.
Латын Америкасындағы су тасқыны мысалдары
Латын Америкасында су тасқыны қаншалықты жететінін көрсететін бірнеше мысал келтірілген, әсіресе алдын-алу немесе алдын-алу шаралары жасалмаған жағдайда.
Бұл соңғы тарихтағы ең маңызды оқиғалардың кейбіреулері:
Варгас трагедиясы, 1999 (Венесуэла)
Желтоқсан айында бүкіл елде болған қарқынды және ұзаққа созылған жаңбыр Варгас штатында бұрын-соңды болмаған көшкін тудырды. Бұл жағдай қалпына келтірілмейтін құрылымдық зақымданумен қатар 300 мыңнан астам құрбандықты, мыңдаған өлімді, жараланған және хабар-ошарсыз кеткен балансты қалдырды.
Санта-Фе тасқыны, 2003 (Аргентина)
Мамыр айының соңында Санта-Фе қаласы мен жақын маңдағы қалаларда болған тұрақты және қатты жаңбыр Саладо өзенінің тасқын суын тудырды. Су қорғаныс қорғанысынан өтіп үлгерді (аяқталмаған) және қалаға кіріп, адами және материалдық шығындар әкелді.
Табаско тасқыны, 2007 (Мексика)
Толассыз жауған жауын-шашын Усумацинта мен Гривальва өзендерінің көтерілуін тездетіп, Табаско штатының 80% су астында қалды.
Бөгеттер мен кедергілерден асқан сулар өзімен бірге ауыз судың, электр энергиясы мен денсаулық сақтау қызметтерінің күйреуіне, сондай-ақ адам шығыны мен құрбандарына алып келді.
Мариана трагедиясы, 2015 жыл (Бразилия)
Қараша айында Минас-Жерайс штатындағы Мариана қаласында улы қалдықтарды сақтау үшін салынған бөгеттен су ағып кетті. Бірнеше сағаттан кейін бөгет жол беріп, бүкіл мемлекетке ауыз су жеткізетін Доце өзеніне жеткен ластанған шламды шығарып жіберді.
Бұл жағдай өзеннің тасуы мен жақын маңдағы қалалардың су басуына ғана емес себеп болды. Бұл сонымен қатар ауыз су жүйесіне орны толмас зиян келтірді, өйткені ол қазір тұтынуға жарамсыз.
ЖШ Ақпарат